ΑΜΦΙΠΟΛΗ: ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ ΚΑΣΤΑ

Βρήκαμε μήπως τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου;

Ήταν καλοκαίρι του 2014, εποχή που στα δημοσιογραφικά γραφεία οι ειδήσεις φτάνουν με το σταγονόμετρο, όταν τα αρχαιολογικά ευρήματα στον λόφο Καστά του νομού Σερρών ανακοινώθηκαν στο ευρύ κοινό, ανοίγοντας έναν ζωηρότατο δημόσιο διάλογο για τα μυστικά που κρύβονται για αιώνες, κάτω από τόνους χώματος.

Οι πολύ μεγάλες διαστάσεις του τεχνητού λόφου (497 μέτρα περίμετρος και 20 στρέμματα έκταση) σε συνδυασμό με την χρονολογία κατασκευής του, που συμπίπτει με τα χρόνια δράσης του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κατέστησαν σαφές εξαρχής πως επρόκειτο για κάτι σημαντικότατο. «Το μεγαλύτερο ταφικό μνημείο που έχει ανακαλυφθεί στην Ελλάδα δεν μπορεί να έγινε για να φιλοξενήσει στο εσωτερικό του έναν άνθρωπο της διπλανής πόρτας». Αυτό σκεφτόμασταν όλοι κι ακόμα και να ήθελες να παραμείνεις προσγειωμένος, το μυαλό πετούσε. Είναι ο τάφος του Μεγαλέξανδρου; Μήπως της μητέρας του, της Ολυμπιάδας; Πολύ γρήγορα έπεσαν στο τραπέζι τα ονόματα του Ηφαιστίωνα, της Ρωξάνης και του Νέαρχου. Τα ΜΜΕ ασχολήθηκαν εκτενώς με το ζήτημα. Φρενίτιδα.

Ας έρθουμε με fast forward στο σήμερα. Η έντονη δημόσια συζήτηση έχει κοπάσει, αλλά φυσικά οι ανασκαφές συνεχίζονται. Ένα μεσημέρι, λίγο μετά από το Πάσχα, ο Γιάννης μου ανακοίνωσε πως το μνημείο της Αμφίπολης θα άνοιγε πιλοτικά για κάποιες κατηγορίες του πληθυσμού, και ο ίδιος, ως επιστήμονας, ήταν δικαιούχος. Είχε ήδη μιλήσει με τον υπεύθυνο, ο οποίος μας είχε δώσει σχετικές οδηγίες κι έτσι ένα χάραμα, μας βρήκε στον δρόμο για την Αμφίπολη. Ξέρω πως θα ακουστεί σαν μια φράση βγαλμένη από έκθεση δημοτικού, αλλά αυτή είναι η αλήθεια: ήμουν κατενθουσιασμένη με αυτήν την εκδρομή μας. Κι αν θέλω να μιλήσω την γλώσσα της ενήλικης ζωής, έχω να πω αυτό: Η ευκαιρία να δω από κοντά ένα σπουδαίο αρχαιολογικό μνημείο, η ανασκαφή του οποίου είναι σε εξέλιξη, μου είχε προκαλέσει απίστευτα συναισθήματα συγκίνησης και προσμονής.

Μερικά στοιχεία για την ξενάγηση:

• Γινόταν σε ομάδες πέντε ατόμων, το πολύ.
• Διαρκούσε περίπου μισή ώρα.
• Δεν επιτρεπόταν η φωτογράφηση, παρά μόνο ελάχιστες λήψεις στην είσοδο με τις σφίγγες.
• Οι ξεναγήσεις θα λάμβαναν χώρα για λίγες εβδομάδες, ώστε το μνημείο να κλείσει πάλι και να συνεχιστούν σε αυτό οι εργασίες.
• Αναμένεται πως το μνημείο θα ανοίξει για το ευρύ κοινό, το 2027.

Το σύστημα πλοήγησης στο αυτοκίνητο ήταν ενήμερο για τον χωματόδρομο που πηγαίνει στην ανασκαφή, κι έτσι οδηγώντας ανάμεσα σε αμυγδαλιές και τεύτλα φτάσαμε εκεί χωρίς δυσκολία. Συναντήσαμε άμεσα τον ξεναγό μας, ο οποίος ήταν κατατοπιστικός, ευγενικός και πρόθυμος, αλλά και τις Ολυμπιάδα και Ρωξάνη, τα δυο φανταστικά σκυλιά της ομάδας του εργάζεται εκεί.

Ο τύμβος οριοθετείται περιμετρικά από μάρμαρο που μεταφέρθηκε από την Θάσο για την κατασκευή του. Την δεκαετία του ’30, τόνοι αυτού του μαρμάρου αποκολλήθηκαν προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή γειτονικού φράγματος. Χρειάζονται πολλές βαθιές ανάσες για να συνειδητοποιήσει κανείς το μέγεθος αυτής της καταστροφικής παρέμβασης, αλλά για την οικονομία του χρόνου, ας πούμε ότι σε παλαιότερες εποχές οι άνθρωποι δεν έβλεπαν τα πράγματα με τον τρόπου που θα όφειλαν.

Η επιφάνεια του λόφου Καστά έχει ανασκαφεί κατά το παρελθόν. Σήμερα, πιστεύεται πως ο περίφημος λέοντας της Αμφίπολης, ήταν κάποτε στην κορυφή του και τα ορμητικά νερά τον παρέσυραν λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα. Να ένα ακόμα στοιχείο, που ενισχύει το σκεπτικό πως ο τύμβος φιλοξενούσε προσωπικότητες στα σπλάχνα του.

Αφού είδαμε την περίμετρο αλλά και την θέα προς το σημείο που βρισκόταν κάποτε η λιμνοθάλασσα από την οποία ξεκίνησε ο Μέγας Αλέξανδρος την εκστρατεία του, φτάσαμε στην είσοδο του τύμβου που έφερε στο φως η ανασκαφή της υπεύθυνης αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη. Η σκάλα σε οδηγεί κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, και αισθάνεσαι ήδη την θερμοκρασία να χαμηλώνει, με τις δύο επιβλητικές σφίγγες πάνω από την είσοδο να καλοσωρίζουν τον επισκέπτη του σήμερα, και να υπόσχονται ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο. Ξέρουμε πια ότι ο τύμβος έχει συληθεί και λεηλατηθεί κι αυτό εξηγεί το γεγονός ότι από τις σφίγγες λείπουν τα κεφάλια και τα φτερά. Το ένα κεφάλι, βρέθηκε αποκομμένο και πεταμένο στα πιο πίσω δωμάτια, ίσως γιατί αυτός που ήθελε να το κλέψει, δεν κατάφερε να το μεταφέρει έξω από το μνημείο.

Η είσοδος οδηγεί στον πρώτο από τους τρεις θαλάμους που έφερε στο φως η ανασκαφή, με τις δύο καρυάτιδες να στέκονται δεξιά και αριστερά, στηρίζοντας την οροφή με την κορμοστασιά τους. Οι καρυάτιδες σκαλίστηκαν πάνω στα μάρμαρα που είχαν τοποθετηθεί ως κολώνες στον χώρο κι όταν πήγαμε εμείς ήταν στο μεγαλύτερο μέρος τους καλυμμένες για λόγους συντήρησης και προστασίας. Η αίθουσα είναι μαρμάρινη ενώ στον τύμβο υπάρχουν ίχνη από τα χρώματα που είχαν χρησιμοποιηθεί στην αρχική κατασκευή, με το κεραμιδί να είναι το πιο ευδιάκριτο.

Περνώντας ανάμεσα από τις εντυπωσιακές καρυάτιδες φτάσαμε στον δεύτερο θάλαμο, όπου βρέθηκε το ψηφιδωτό με την αρπαγή της Περσεφόνης. Οι μέρες που το μνημείο ερχόταν σταδιακά στο φως και μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον, παραμένουν πολύ νωπές στην μνήμη μου και θυμάμαι πως οι θάλαμοι ήταν γεμάτοι με χώμα, το οποίο η ομάδα της ανασκαφής άδειαζε τμηματικά. Το ψηφιδωτό δάπεδο, όταν αποκαλύφθηκε ήταν το τρίτο κατάσειρά στοιχείο μετά τις σφίγγες και τις καρυάτιδες που ενέτεινε την άποψη πως ο τύμβος φέρει χαρακτηριστικά μνημείου πολύ μεγάλης σημασίας.

Ένα από τα κρίσιμα στοιχεία του όλου εγχειρήματος είναι η σωστή υποστήλωση, ώστε να συγκρατηθούν οι τόνοι χώματος που καλύπτουν τα ευρήματα. Κατά την επίσκεψή μας, ήταν τοποθετημένες ειδικές σκαλωσιές στήριξης εντός του τύμβου και για να προστατευθεί το ψηφιδωτό δάπεδο, ήταν καλυμμένο. Παρόλα αυτά, ο ξεναγός μας έδωσε μια ξεκάθαρη εικόνα της κατασκευής και της συμμετρίας που το χαρακτηρίζει.

Ο τελευταίος θάλαμος είναι αυτός στον οποίο βρέθηκαν δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι και οστά κι ήταν σφραγισμένος με δίφυλλη μαρμάρινη πόρτα, που αυτήν τη στιγμή έχει τοποθετηθεί εκτός τύμβου.

Η ερώτηση του εκατομμυρίου δεν έχει απαντηθεί ακόμα. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε τώρα να πούμε ποιοι ήταν θαμμένοι εκεί, παρά μόνο να πιθανολογήσουμε. Οι σκελετοί, που όμως δεν ήταν πλήρεις, ανήκαν σε μια γυναίκα, ένα μικρό παιδί και τρεις άντρες, ένας εκ των οποίων φαίνεται να δολοφονήθηκε. Βρέθηκαν επίσης οστά από ζώα. Μία επιγραφή στον περίβολο («Παρέλαβον Ηφαιστίωνος») σε συνδυασμό με άλλα ευρήματα, δείχνουν ως επικρατέστερη την άποψη πως ο τύμβος έγινε για τον Ηφαιστίωνα. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει σίγουρη απάντηση. Το μνημείο, άλλωστε έχει υποστεί τόσο μεγάλη φθορά από τυμβωρύχους και αρχαιοκάπηλους, που η έρευνα δυσκολεύεται να δώσει απαντήσεις.

Κατά την ξενάγηση, η πιο ενδιαφέρουσα συνειδητοποίηση ήρθε για εμένα μόλις πληροφορήθηκα πως οι θάλαμοι δεν έχουν κατεύθυνση προς το κέντρο του κυκλικού μνημείου. «Φανταστείτε ότι τώρα είμαστε στην χορδή ενός κύκλου», μας είπε ο ξεναγός. Προσωπικά, λοιπόν, θα ρίξω την ψήφο μου στην θεωρία που υποστηρίζει ότι ο λόφος Καστά κρύβει στο εσωτερικό του περισσότερους μικρούς τάφους και, κατά συνέπεια, περισσότερους αρχαιολογικούς θησαυρούς. Θα πρέπει να περιμένουμε λοιπόν.

Ο απολογισμός της ξενάγησης με βρήκε με ενθουσιασμό και προσμονή. Σε μια χώρα που κυριολεκτικά πατάμε πάνω σε αμέτρητους αρχαιολογικούς θησαυρούς, κάποιοι από αυτούς αναμένεται να συνδέσουν το παρελθόν με το μέλλον με έναν τρόπο συγκλονιστικό. Για περισσότερα, μπορείτε αν θέλετε να με ακολουθήσετε σε Facebook και Instagram όπου μοιράζομαι εμπειρίες από τα ταξίδια μας, ιστορίες από το μικρό μας κτηματάκι, αλλά και ό,τι άλλο όμορφο συναντώ.

Chase the slow,

Το άρθρο περιέχει στοιχεία που έμαθα στην ξενάγηση και διάβασα στην Wikipedia. Κάθε εκτίμηση για τον τύμβο και το περιεχόμενό του, είναι καθαρά υποκειμενική και βασίζεται στην προσωπική μου άποψη και μόνο.

*Πηγή: Από Berthold Werner, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=71111074

**Πηγή: Από Magikos fakos http://greektoys.org/ – Έργο αυτού που το ανεβάζει, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36129462

***Πηγή: Από Άγνωστος – http://www.theamphipolistomb.com/second-chamber, Κοινό Κτήμα, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36192795